กฤษฎา ศุภวรรธนะกุล

          มนุษย์คืออะไร? คำถามนี้ตอบได้หลายมิติ อย่างน้อยในมุมวิทยาศาสตร์ก็ให้คำตอบที่ค่อนข้างชัดเจนไว้แล้ว คำถามที่ยากกว่านั้นคือ เราจะเข้าใจมนุษย์ได้อย่างไร? ออกจะหาคำตอบได้ลำบากกว่า เป็นปริศนาลึกลับที่มิได้มีคำตอบเดียว           มีศาสตร์หนึ่งที่พยายามทำความเข้าใจมนุษย์ ตั้งแต่รูปแบบการใช้ชีวิต ประเพณี วัฒนธรรม พิธีกรรม หรือปทัสถานร่วมกันของคนกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง มันชื่อว่า ‘มานุษยวิทยา’ วิชาที่สำคัญขึ้นทุกขณะท่ามกลางการส่งเสริมการเรียนด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเพื่อตอบโจทย์เศรษฐกิจและการพัฒนาประเทศ           การอยู่กับความหลากหลายจำนวนมากซึ่งบางอย่างเราไม่คุ้นเคย ไม่เข้าใจ มันง่ายที่เราจะหวาดระแวงหรือผลักสิ่งที่ต่างจากเราให้ถอยห่างออกไป จะไม่เป็นเช่นนั้นได้อย่างไรล่ะ ในเมื่อ ‘คนพวกนั้น’ ชอบทำอะไรแปลกๆ ไม่เหมือนเรา ใช้ภาษาไม่เหมือนเรา เป็นตัวประหลาด หรือเป็นภัยต่ออุดมการณ์ที่เรายึดถือ           แต่ ยุกติ มุกดาวิจิตร อาจารย์ประจำคณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ บอกว่า มันมีคำอธิบายที่ฟังแล้ว ‘เมกเซนส์’ อยู่…

          ‘สิทธิมนุษยชน’ เป็นสิ่งแสลงต่อรัฐอำนาจนิยมไม่ว่าที่ใดในโลก           อย่างที่ เพชรรัตน์ ศักดิ์ศิริเวทย์กุล บอก มันเป็นสิ่งที่ท้าทายอำนาจรัฐในระยะยาว เธอเป็นผู้จัดการฝ่ายรณรงค์ขององค์การนิรโทษกรรมสากล ประจำประเทศไทย (Amnesty International Thailand) คนส่วนใหญ่คุ้นเคยกับชื่อ แอมเนสตี้ มากกว่า           นอกจากบทบาทในการเคลื่อนไหวด้านสิทธิมนุษยชน การส่งเสริมความรู้ความเข้าใจด้านสิทธิมนุษยชน ผ่านการฝึกอบรมก็เป็นอีกงานหนึ่งของแอมเนสตี้ ทำให้เธอมีมุมมองต่อสิทธิมนุษยชนศึกษาทั้งในรั้วและนอกรั้วสถาบันการศึกษาที่น่าสนทนาแลกเปลี่ยน           เป็นเรื่องน่าทึ่งที่นักเรียนระดับมัธยมของไทยต้องท่องจำปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชน 30 ข้อ ขององค์การสหประชาชาติในวิชาหน้าที่พลเมืองให้ได้ เพราะถ้าท่องไม่ได้ก็จะลำบากตอนเข้าห้องสอบ มิพักต้องพูดถึงว่าวิชานี้ไม่ใช่สิ่งเดียวกับวิชาว่าด้วยสิทธิมนุษยชน เพราะอันที่จริงมันต่างกันมาก           อาจพอกล่าวได้ว่าการศึกษาไทยค่อนข้างแข็งแรงในการเรียน ‘เกี่ยวกับสิทธิมนุษยชน’ ทว่าอ่อนแรงอย่างยิ่งในการเรียน ‘ผ่านสิทธิมนุษยชน’ และ ‘เพื่อสิทธิมนุษยชน’ ไม่ว่าจะท่องจำคร่ำเคร่งอย่างไร สุดท้ายนักเรียนก็จะชนเพดานในโรงเรียนซึ่งถูกทับด้วยเพดานนอกรั้วโรงเรียนอีกชั้นหนึ่ง          …

          มนุษย์มีศักยภาพที่จะใช้เหตุผลในการขบคิด ใคร่ครวญ ตั้งคำถาม ประเมินคุณค่าต่างๆ เป็นสิ่งมีชีวิตที่อยากรู้อยากเห็น และต้องการรู้ความจริง เป็นของขวัญหรือคำสาปก็ยากจะตอบได้ กว่า 2,600 ปีที่ปรัชญาถือกำเนิดจากธาเลสแห่งไมเลทุส (Thales of Miletus) ผู้ตั้งคำถามต่อความเป็นจริงในธรรมชาติ ถึงโสเครตีสผู้ตั้งคำถามต่อชีวิต           มองในแง่ประสิทธิภาพ ปรัชญาเป็นศาสตร์เก่าแก่ที่ไม่สร้างผลิตภาพ (Productivity) แต่มีอายุยืนยาว กิ่งก้านของมันแตกแขนงไปสู่ศาสตร์อื่นๆ ในแง่การตั้งคำถามระดับฐานรากต่อวิชานั้นๆ ในระดับชีวิตประจำวัน เราทุกคนน่าจะเคยถามคำถามใหญ่ๆ (Big Questions) ที่ตอบยากๆ กับตัวเอง อย่าง ‘ฉันเกิดมาทำไม’ หรือ ‘ตายแล้วไปไหน’ ถ้าตอบได้ มันก็มักมีอิทธิพลต่อการใช้ชีวิตที่เหลือ           เหมือนมาด มุกข์ประดิษฐ์ จากสาขาวิชาปรัชญา คณะศิลปศาสตร์…