ปัทมา เจริญกรกิจ

          ภาพยนตร์นอกกระแสจากทีมผู้สร้างท้องถิ่นเริ่มเป็นที่กล่าวถึงในวงการอุตสาหกรรมภาพยนตร์และสังคมไทย เนื่องด้วยปรากฏการณ์ความสำเร็จของ ‘สัปเหร่อ’ หนึ่งในภาพยนตร์จักรวาลไทบ้านเดอะซีรีส์ ที่กวาดรายได้รวมในประเทศมากถึง 700 กว่าล้านบาท ทุบสถิติหนังไทยที่ทำรายได้สูงสุดในรอบ 10 ปี           ความนิยมดังกล่าวปลุกกระแสความสนใจไปสู่ภาพยนตร์จากผู้สร้างในภูมิภาคต่างๆ มากขึ้น เพราะนอกจากจะเป็นการเพิ่มโอกาสทางด้านเศรษฐกิจ เรื่องราวที่แฝงไว้ด้วยเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม ยังช่วยสร้างความหลากหลาย เพิ่มมิติที่แปลกใหม่แก่วงการภาพยนตร์ไทย           แต่กว่าที่ภาพยนตร์สักเรื่องจะมาถึงจุดนี้ไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะต้องใช้ทรัพยากรทั้งงบประมาณและบุคลากรจำนวนมาก บทความนี้ชวนตั้งคำถามและค้นหาคำตอบว่าทำอย่างไรให้ภาพยนตร์จากเหล่าผู้สร้างในท้องถิ่นมีพื้นที่ให้โลดแล่นได้อย่างสม่ำเสมอในวงการภาพยนตร์ อะไรเป็นอุปสรรคในการพัฒนาภาพยนตร์จากผู้สร้างในท้องถิ่น และอะไรคือโอกาสของภาพยนตร์ไทยตามภูมิภาค สถานการณ์อุตสาหกรรมภาพยนตร์ไทย           โดยทั่วไปการสร้างภาพยนตร์มี 3 ขั้นตอน ได้แก่ หนึ่ง การเตรียมงานสร้างภาพยนตร์ (Pre-Production) นับตั้งแต่การคัดเลือกบทภาพยนตร์ การจัดเตรียมสิ่งต่างๆ ไปจนถึงการจัดทำสตอรี่บอร์ด สอง ขั้นตอนการถ่ายทำ (Production) คือช่วงการถ่ายทำทั้งหมด…

          หนังสือราคาแพง…           นักแปลเป็นอาชีพที่เลี้ยงตัวเองได้ยาก ต้องมีช่องทางรายได้จากที่อื่น แล้วทำงานแปลด้วยใจรัก…           เราไม่เคยมีมาตรการห้ามหนังสือใหม่ลดราคา หนังสือออกวางขายก็ตัดราคากันสนั่นเมืองแล้ว…           เราไม่มีสถาบันการแปลทำหน้าที่นำเสนอวรรณกรรมดีๆ ให้กับสำนักพิมพ์ต่างชาติ…           คนไทยอ่านหนังสือน้อยเกินไปหรือเปล่า ทำไมวัฒนธรรมการอ่านของคนไทยจึงไม่เข้มแข็ง…           เหล่านี้เป็นเพียงตัวอย่างของสารพันปัญหาที่ผู้เขียนมักจะได้ยินได้ฟังมาจากการพูดคุยปฏิสัมพันธ์กับคนในแวดวงการอ่านและสิ่งพิมพ์ ไม่ว่าจะเป็นจากการสัมภาษณ์ หรืองานเสวนาต่างๆ บ่อยครั้งที่มีการตั้งข้อสังเกตว่า ปัญหาใหญ่ คือไม่ได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐเท่าที่ควร ยิ่งเมื่อเปรียบเทียบกับต่างประเทศที่ให้ความสำคัญกับการส่งเสริมวัฒนธรรมการอ่านอย่างจริงจัง พบว่ารัฐบาลในหลายประเทศมีการวางแผน ผลักดัน และดำเนินการอย่างเป็นระบบ รวมถึงมีอำนาจบริหารจัดการและประสานความร่วมมือระหว่างภาคส่วนต่างๆ ทำให้ผู้เขียนตระหนักว่าหากต้องการจะสร้างเสริมวัฒนธรรมการอ่านและอุตสาหกรรมหนังสือให้เข้มแข็ง ต้องเริ่มจากการมีมาตรการที่ครอบคลุม และเอื้อให้ทุกองค์ประกอบของอุตสาหกรรมหนังสือได้รับการพัฒนาไปพร้อมกัน           บทความนี้ ชวนมาดูตัวอย่างการดำเนินงานของต่างประเทศในมิติเชิงโครงสร้าง โดยเฉพาะเครื่องมือทางกฎหมาย เทียบเคียงกับการดำเนินมาตรการการส่งเสริมอุตสาหกรรมหนังสือของไทยที่ผ่านมา เป็นข้อมูลพื้นฐานเพื่อให้ช่วยกันมองไปข้างหน้าว่า แนวคิดริเริ่มที่จะพัฒนาวงการหนังสือในฐานะหนึ่งในอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ ตามนโยบายยุทธศาสตร์ซอฟต์พาวเวอร์ (รวมไปถึงการพัฒนาห้องสมุดและส่งเสริมการอ่าน) ซึ่งกำลังจะดำเนินการต่อไปให้เป็นรูปธรรมนั้น…

          “มีเรื่องเล่าจากผู้เฒ่าผู้แก่เคยพูดเอาไว้ว่า ในอนาคตจะมีงูสีเทาบุกมาถึงหมู่บ้าน แล้วชีวิตชาวกะเหรี่ยงก็จะเปลี่ยนแปลงไปเพราะงูตัวนั้น ตอนนี้ก็เพิ่งจะเข้าใจและตีความได้ว่า ‘งูสีเทา’ น่าจะหมายถึง ‘ถนน’ เพราะว่าตั้งแต่ถนนตัดผ่าน วิถีชีวิตก็ไม่เหมือนเดิม”           นี่คือคำบอกกล่าวจากหนุ่มปกาเกอะญอคนหนึ่งถึงความเชื่อของบรรพบุรุษซึ่งพ้องกับความเปลี่ยนแปลงของชุมชนบนที่สูงอย่างน่าประหลาด           การหลั่งไหลของผู้มาใหม่ทั้งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิตสร้างผลกระทบต่อพื้นที่โดยทางตรงและทางอ้อม ยิ่งในปัจจุบันที่การเข้าถึงข้อมูลนอกชุมชนไม่ได้ยากเย็นเหมือนแต่ก่อน สัญญาณโทรศัพท์เริ่มขยายครอบคลุม ชุมชนชาติพันธุ์บางแห่งมีสมาชิกที่ ‘แอคทีฟ’ และ ‘ทันโลก’ ไม่ต่างจากประชากรในเมืองใหญ่ แต่ก็ยังมีเยาวชนอีกบางกลุ่มที่มีปัญหาในการรับมือกับการเปลี่ยนแปลงเช่นกัน พวกเขากำลังค้นหาจุดสมดุลระหว่างวิถีชีวิตดั้งเดิมและสิ่งใหม่ที่มาจากภายนอก           ความซับซ้อนของปัญหาเพิ่มขึ้น เมื่อบุคคลบางกลุ่มยังคงมีมุมมองว่าชุมชนชาติพันธุ์อาศัยอยู่ในพื้นที่ห่างไกล ยากไร้ และขาดแคลนสิ่งอุปโภคบริโภค นำมาซึ่งการระดมทุนให้ความช่วยเหลือในด้านต่างๆ  ขบวนคาราวานยาวเหยียดในฤดูหนาวที่มาพร้อมสิ่งของบริจาคซึ่งมีทั้งส่วนที่ใช้ได้ และส่วนที่กลายเป็นขยะทำให้คนข้างบนนั้นต้องหาทางกำจัดอย่างยากลำบาก           “คนบนนี้ไม่ได้ต้องการเสื้อผ้า ของบริจาคมากมายขนาดนั้นหรอก แต่เราอยากได้ความช่วยเหลือในรูปแบบที่ทำให้เยาวชนรู้เท่าทันโลกภายนอก สามารถทำมาหากินเลี้ยงตัวเองได้”           สิ่งที่ชุมชนเหล่านั้นต้องการมากที่สุด อาจจะไม่ใช่สิ่งของ เสื้อผ้า…

          ทำอย่างไรวรรณกรรมไทยถึงจะโลดแล่นอยู่ในเวทีโลกได้…           คำถามนี้ มักวนเวียนกลับมาในวงสนทนาที่เกี่ยวข้องกับวงการหนังสืออยู่บ่อยครั้ง อาจจะเป็นเพราะตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน จำนวนวรรณกรรมจากประเทศไทยที่อยู่ในตลาดสากลยังถือว่ามีไม่มากนัก หากเทียบกับประเทศอื่นในทวีปเอเชีย แม้ว่าจะมีกระแสผลักดันให้มีการส่งออกงานเขียนไทยอยู่เป็นระลอกตลอดหลายสิบปีที่ผ่านมา ผลงานนักเขียนไทยหลายเรื่องได้รับทุนสำหรับการแปลและเผยแพร่ในต่างประเทศ แต่เมื่อการสนับสนุนสิ้นสุดลง การส่งออกผลงานก็พลอยหยุดชะงักลงไปด้วย           ทำอย่างไร วรรณกรรมไทยถึงจะ ‘โกอินเตอร์’ ได้เหมือนกับหนังสือจากเกาหลีหรือญี่ปุ่น ที่มีนักอ่านแฟนประจำรอคอยติดตามผลงาน และมีสำนักพิมพ์จากประเทศปลายทางสนใจซื้อลิขสิทธิ์ไปแปล            บางทีการสนับสนุนที่นักเขียนและสำนักพิมพ์ต้องการอาจจะไม่ใช่แค่ทุนในการแปล หรือการผลักดันให้เกิดสถาบันหรือหน่วยงานส่งเสริมการแปลเท่านั้น แต่เป็นการส่งเสริมให้ทุกองคาพยพในระบบนิเวศการแปลและการส่งออกวรรณกรรมเข้มแข็งพอที่จะหมุนเคลื่อนไปได้ด้วยตนเอง            คำตอบของคำถามนี้…อาจมีมากกว่าหนึ่ง ความยากของการผลักดันวรรณกรรมไทยสู่เวทีโลก           การผลักดันวรรณกรรมไทยสู่เวทีโลก ต้องใช้ปัจจัยมากมาย ความยากประการแรกที่ต้องเจอ คือการแปล ซึ่งเป็นกระบวนการที่ซับซ้อน อาศัยความละเอียด มีค่าใช้จ่ายสูง และใช้เวลา เพราะการแปลวรรณกรรมเป็นการถ่ายทอดอารมณ์ของงานเขียน บรรยากาศ รวมถึงวัฒนธรรมต้นทางที่แฝงอยู่ในเนื้อเรื่องไปสู่ภาษาและวัฒนธรรมปลายทาง การคงไว้ซึ่งเสน่ห์ของความเป็นท้องถิ่นในขณะที่ต้องสื่อสารข้ามภาษาให้มีประสิทธิภาพ จำเป็นต้องใช้ความเข้าใจอันดีและการสื่อสารไปมาระหว่างนักเขียน นักแปล รวมถึงบรรณาธิการทั้งสองภาษา            ส่วนปัจจัยภายนอกที่เป็นอุปสรรคในการส่งออกวรรณกรรม คือ ตลาดหนังสือในโลกตะวันตก สำนักพิมพ์ที่ให้ความสนใจวรรณกรรมต่างประเทศมีจำนวนน้อยมาก…