เมื่อพูดถึงการเดินทางไปเยี่ยมเยือนพิพิธภัณฑ์ เด็กๆ อาจรู้สึกเข็ดขยาดเมื่อคิดว่า พวกเขาอาจจะถูกลากไปชมนิทรรศการที่เต็มไปด้วยวัตถุจัดแสดงพร้อมทั้งถูกป้อนข้อมูลมากมายไม่รู้จบ และหากเป็นการเดินทางทัศนศึกษาร่วมกับเพื่อนในโรงเรียน พวกเขายังอาจจะต้องท่องจำข้อเท็จจริงเหล่านั้นเพื่อใช้ในการทำงานส่งคุณครูอีกด้วย แต่เหตุการณ์เหล่านี้จะไม่เกิดขึ้นที่ ‘อุฟฟีซี’ พิพิธภัณฑ์ขนาดใหญ่ที่ทำหน้าที่ค้ำจุนภูมิปัญญาศิลปะตะวันตกมาช้านานกว่า 6 ศตวรรษ สถานที่แห่งนี้เป็นเสมือนเรือโนอาห์ที่บรรทุกศิลปะชิ้นเอก โดยสารข้ามเวลาจากอดีตมาถึงปัจจุบัน และกำลังถูกส่งต่อไปสู่อนาคต
ทว่า การส่งต่อมรดกทางวัฒนธรรมจะเป็นไปได้อย่างราบรื่นก็ต่อเมื่อผู้ส่งสารสามารถส่งเสริมการรับรู้คุณค่า รวมถึงสร้างความรู้สึกมีส่วนร่วมให้แก่เด็กและเยาวชนในฐานะคนรุ่นใหม่ ซึ่งจะกลายเป็นเจ้าของมรดกของโลกต่อไป และนั่นคือวัตถุประสงค์หลักของแคมเปญ UffiziKids
พิพิธภัณฑ์อุฟฟีซี คลังงานศิลปะล้ำค่ายุคคลาสสิก
พิพิธภัณฑ์อุฟฟีซี (Le Galleria Degli Uffizi) ตั้งอยู่ที่เมืองฟลอเรนซ์ ประเทศอิตาลี เป็นหนึ่งในพิพิธภัณฑ์ศิลปะขนาดใหญ่เป็นที่รู้จักของผู้คนทั่วโลก กลุ่มอาคารพิพิธภัณฑ์ประกอบไปด้วย หอศิลป์อุฟฟีซี (Uffizi Gallery) และพระราชวังปาลาซโซ ปิตตี (Palazzo Pitti) ภายในแบ่งพื้นที่จัดแสดงออกเป็น 5 ส่วนย่อย เช่น พิพิธภัณฑ์เครื่องลายคราม พิพิธภัณฑ์เครื่องประดับ และยังรวมถึงสวนโบโบลี (Boboli Gardens) อุทยานของพระราชวังปาลาซโซ ปิตตี ซึ่งสร้างขึ้นในสมัยศตวรรษที่ 16
หอศิลป์อุฟฟีซี ไฮไลท์ของพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ตั้งอยู่ในอาคารรูปเกือกม้าสองชั้นซึ่งสร้างขึ้นในช่วงปี 1560-1580 ตามคำสั่งของ โคสิโมที่ 1 เด เมดีชี (Cosimo I de’ Medici) แกรนด์ดยุคแห่งทัสคานี อาคารดังกล่าว เคยเป็นที่ตั้งของสำนักงานกฎหมายฟลอเรนซ์ (คำว่า Uffizi ในภาษาอิตาเลียน แปลว่า สำนักงาน) ภายในอาคารเป็นสถานที่เก็บรวบรวมคอลเลกชันศิลปะชิ้นเอกซึ่งเคยเป็นสมบัติและของสะสมของตระกูลเมดีซี ตระกูลที่มีอำนาจและอิทธิพลทางการเมืองในฟลอเรนซ์ ตระกูลเมดีชีได้อุปถัมภ์งานศิลปะและสถาปัตยกรรมจำนวนมาก นำมาซึ่งความเจริญรุ่งเรืองของศิลปะและสถาปัตยกรรมของฟลอเรนซ์ในระหว่างช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 13-17 ต่อมาเมื่อตระกูลเมดีซีหมดอำนาจลง วัตถุทั้งหลายจึงตกเป็นกรรมสิทธิ์ของเมืองฟลอเรนซ์ และเปิดให้ประชาชนเข้าชมในปี ค.ศ. 1765 เป็นต้นมา
ปัจจุบันผลงานศิลปะเหล่านี้ จัดแสดงในห้องต่างๆ ภายในอาคารมากกว่า 60 ห้อง ไม่ว่าจะเป็น ภาพวาดและประติมากรรมตั้งแต่ยุคกลางจนถึงยุคสมัยใหม่ ภาพจิตรกรรมยุคฟื้นฟูศิลปวิทยาจากศิลปินชื่อก้องโลก เช่น เลโอนาร์โด ดา วินชี (Leonardo da Vinci), ราฟาเอล (Raphael), มีเกลันเจโล (Michelangelo) รวมถึงผลงานประติมากรรมโบราณ สมัยกรีก-โรมัน
The Flood and Deucalion and Pyrrha by Michelangelo (ขวา)
Photo : Gallerie degli Uffizi
สื่อสารงานศิลปะให้เข้าถึงง่าย
ฝ่ายงานการศึกษาพิพิธภัณฑ์อุฟฟีซี (The Education Department of the Uffizi Galleries) ก่อตั้งขึ้นในปี 1970 โดย มาเรีย ฟอสซี โทโดโรว์ (Maria Fossi Todorow) เจ้าหน้าที่ฝ่ายภาพวาดและภาพพิมพ์ของพิพิธภัณฑ์ มีเป้าหมายหลักคือต้องการให้ประชาชนทุกคน โดยเฉพาะเด็กๆ ครอบครัว หรือผู้ที่ต้องการความช่วยเหลือพิเศษ ได้ใกล้ชิดกับศิลปะมากยิ่งขึ้น และมีความรู้สึกเป็นเจ้าของร่วมอย่างแท้จริง
การออกแบบการสื่อความหมายเพื่อให้งานศิลปะเข้าถึงง่ายได้เริ่มขึ้นนับตั้งแต่ตอนนั้น เมื่อกล่าวถึงการนำชมสำหรับเยาวชนในอุฟฟีซี คงต้องลืมภาพการนำชมแบบเดิมๆ ที่ผู้บรรยายมักจะพาเดินชมผลงานแต่ละชิ้น พร้อมให้ท่องจำชื่อศิลปิน เทคนิค หรือปีที่สร้าง เพราะในบางครั้งภัณฑารักษ์ของอุฟฟีซีอาจชวนให้เด็กๆ นอนหงายลงบนพื้น และมองหาจุดเล็กๆ ที่ซ่อนอยู่ในภาพจิตรกรรมบนเพดาน หรือชี้ชวนให้เด็กๆ ตั้งคำถามและวิเคราะห์สิ่งที่เห็น เพื่อเปิดโอกาสให้พวกเขาได้สำรวจ มองดู และวิเคราะห์ผลงานเหล่านั้นอย่างอิสระโดยไม่ต้องกลัวว่าจะถูกตัดสินว่าสิ่งที่พูดออกมานั้นถูกหรือผิด เช่น เมื่อเด็กคนหนึ่งถามภัณฑารักษ์ที่กำลังนำชมภาพเขียนสีน้ำมันรูปเมดูซาอันโด่งดังของ มีเกลันเจโล (Michelangelo Merisi da Caravaggio) ว่าทำไมภาพดังกล่าวจึงใช้พื้นหลังเป็นสีเขียว ภัณฑารักษ์อธิบายว่า การใช้พื้นหลังสีเขียวจะช่วยขับเน้นภาพวัตถุหลักที่เป็นโทนสีเข้มให้โดดเด่นขึ้น พร้อมสำทับว่า “แต่นั่นเป็นเพียงความคิดเห็นของฉันนะ เธอสามารถหาเหตุผลข้ออื่นๆ มาอธิบายได้ และนั่นก็อาจถูกต้องเช่นกัน”
นอกจากนี้ ฝ่ายงานการศึกษายังออกแบบโปรแกรมต่างๆ เพื่อส่งเสริมให้ผู้ชมสามารถเข้าถึงงานศิลปะได้อย่างใกล้ชิด เช่น โปรแกรมทัวร์ Uffizi Touch ที่ผู้เข้าชมจะสามารถใช้มือสัมผัสชิ้นงานประติมากรรมโบราณได้ ทัวร์พิเศษนี้ไม่ได้สงวนไว้สำหรับผู้พิการทางสายตาเท่านั้น แต่ยังรวมถึงนักเรียนและผู้เยี่ยมชมทั่วไปอีกด้วย
ในปี 2019 ทางพิพิธภัณฑ์ได้ปรับระดับตำแหน่งการจัดแสดงภาพ Thebaid ซึ่งเล่าเรื่องเกี่ยวกับการจาริกแสวงบุญของนักบวช และเป็นภาพที่เด็กๆ ชื่นชอบ ภาพดังกล่าวถูกลดระดับลงมาที่ความสูง 65 เซนติเมตรเหนือพื้น เพื่อให้เด็กๆ ได้สำรวจรายละเอียดในภาพอย่างสะดวกยิ่งขึ้น นอกจากภาพ Thebaid แล้วทีมงานยังมีแผนการที่จะลดระดับภาพเขียนอื่นๆ เพิ่มเติม ตามความต้องการของผู้ชมวัยเยาว์
Photo : Gallerie degli Uffizi
UffiziKids ทำให้ศิลปะเป็นเรื่องปกติสำหรับเด็ก
ในแต่ละปีพิพิธภัณฑ์อุฟฟีซีมีผู้เข้าชมเป็นจำนวนมาก ปี 2020 มียอดผู้เข้าชมที่ 1.2 ล้านคน ซึ่งอาจจะลดน้อยลงไปบ้างจากปีก่อนๆ เนื่องด้วยสถานการณ์การแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 แต่ที่น่าสนใจคือในจำนวนผู้เข้าชมดังกล่าว มีผู้เข้าชมที่เป็นเด็กเพียง 1,150 คนเท่านั้น ด้วยเหตุนี้ ทีมงานพิพิธภัณฑ์จึงมีความคิดที่จะปรับรูปแบบการสื่อสารให้เป็นมิตรกับผู้ชมรุ่นเยาว์มากขึ้น ผ่านแคมเปญ UffiziKids ซึ่งเปิดตัวในปี 2021 โดยมีสัญลักษณ์ คือ โลโก้หน้ายิ้มที่ดูเรียบง่ายและเป็นมิตร ด้วยหวังว่าแนวทางดังกล่าวจะดึงดูดผู้เข้าชมที่เป็นเด็กให้เพิ่มขึ้น และคาดหวังว่าพวกเขาจะอยากกลับมาเยือนพิพิธภัณฑ์แห่งนี้เมื่อโตขึ้น
“คุณสามารถเปิดโลกของเด็กๆ สู่ความมหัศจรรย์แห่งศิลปะได้ หากคุณสื่อสารกับพวกเขาด้วยวิธีที่ถูกต้อง” ซิลเวีย มัสคาลกิ (Silvia Mascalchi) ผู้ประสานงานฝ่ายการศึกษาของอุฟฟีซี กล่าว “เราต้องการทำให้ศิลปะให้เป็นปกติเรื่องสำหรับเด็ก เพื่อที่ว่าเมื่อพวกเขาโตขึ้น พวกเขาจะบอกกับตัวเองว่า ฉันจะเข้าไปในเมือง และฉันจะแวะไปที่พิพิธภัณฑ์” เธอกล่าวเสริม
หอศิลป์อุฟฟีซีได้เตรียมผู้นำชมสำหรับเด็กจำนวนกว่า 40 คน เพื่อทำหน้าที่ทูตสันถวไมตรีเชื่อมโยงผู้ชมตัวน้อยกับผลงานศิลปะอันล้ำค่า ทุกคนจะติดสัญลักษณ์โลโก้หน้ายิ้ม เพื่อให้เด็กๆ สามารถระบุตัวตนและเข้าถึงได้อย่างสะดวก คุณสมบัติพิเศษของผู้นำชมเหล่านี้คือ พวกเขาพร้อมที่จะตอบคำถามเกี่ยวกับงานศิลปะที่จัดแสดงจากผู้ชมวัยใสไม่ว่าคำถามนั้นจะไร้สาระแค่ไหน เพราะในทัศนะของผู้นำชมกลุ่มพิเศษ เด็กๆ เหล่านี้เป็น ‘ผู้เชี่ยวชาญในการตั้งคำถามที่ท้าทาย’
Photo: Gallerie degli Uffizi – Dipartimento per l’Educazione
พิพิธภัณฑ์อุฟฟีซีเปิดทำการอีกครั้งหลังจากการปิดเมืองในช่วงแพร่ระบาดของโควิด-19 ในเดือนพฤษภาคม 2021 พร้อมกับห้องนิทรรศการใหม่ในหอศิลป์อุฟฟีซีจำนวิน 14 ห้อง และผลงานศิลปะกว่า 129 ชิ้นซึ่งไม่เคยถูกจัดแสดงมาก่อน รวมทั้งยังมีแนวทางการจัดนิทรรศการแบบใหม่ที่เอื้อต่อการเยี่ยมชมของผู้ชมรุ่นเยาว์ เช่น นิทรรศการชั่วคราว ‘Child-friendly. Growing-up in ancient Rome’ ที่จัดแสดงในช่วงปลายปี 2021 ถึงต้นปี 2022 เพื่อนำเสนอ ‘โลกของเด็ก’ ในสมัยโบราณ นิทรรศการนี้ได้แสดงให้เห็นถึงชีวิตประจำวันและบทบาทของเด็กมีต่อพลวัตทางสังคม วัฒนธรรม และเศรษฐกิจ ในจักรวรรดิโรมัน
“นิทรรศการนี้เปิดตัวใกล้กับวันเด็กสากล ซึ่งตรงกับวันที่ 20 พฤศจิกายน ซึ่งการเฉลิมฉลองครั้งนี้จะไม่สูญเปล่า สำหรับชาวอุฟฟีซีนี่เป็นโอกาสอันดีที่จะได้เชื่อมโยงกลุ่มเป้าหมายรุ่นเยาว์ซึ่งไม่ค่อยได้รับความสนใจจากแวดวงศิลปะให้เข้ามามีบทบาทในพื้นที่มากยิ่งขึ้น งานนิทรรศการนี้พิสูจน์ว่างานศิลปะไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของผู้ใหญ่ ด้วยการสื่อสารผ่านประวัติศาสตร์ที่ยาวนานหลายศตวรรษ ลูกหลานของชาวโรมันในยุคโบราณกำลังพูดกับเด็กๆ ในปัจจุบันด้วยภาษาเดียวกัน” ไอเคอ ชมิดต์ (Eike Schmidt) ผู้อำนวยการพิพิธภัณฑ์อุฟฟีซี ได้กล่าวไว้เกี่ยวกับนิทรรศการนี้
Photo : Gallerie degli Uffizi
เนื้อหาภายในนิทรรศการเล่าถึงชีวิตประจำวันของเด็กในสมัยโรมัน ตั้งแต่การเกิด การเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ โรงเรียน การละเล่น และสัตว์เลี้ยง ผ่านงานศิลปะที่หาชมได้ยากกว่า 30 ชิ้น ไม่ว่าจะเป็น ประติมากรรมแกะสลักรูปเทพเจ้าและผู้ปกครองเมื่อครั้งเป็นเด็ก ภาพสลักนูนสูงประดับโรงศพจากยุคเฮลเลนิสติกและโรมัน ของเล่น อาทิ ตุ๊กตางาช้างเก่าแก่ จากคริสต์ศตวรรษที่ 3 ตุ๊กตาดินเผานักรบที่ถอดชิ้นส่วนหมวกได้ และวัตถุต่างๆ ที่ใช้ในชีวิตประจำวัน
Photo: Galleria degli Uffizi
ผลงานศิลปะเหล่านี้ได้รับการออกแบบให้ตำแหน่งและระยะความสูงในการติดตั้งเหมาะสมกับเด็ก พร้อมกับคำอธิบายที่เข้าใจง่าย ในนิทรรศการยังประกอบไปด้วยสื่อการเรียนรู้ต่างๆ ทั้งการ์ตูน คลิปเสียงบรรยาย และภาพยนตร์สั้นจำลองวิถีชีวิตของเด็กในสมัยโรมัน เด็กๆ สามารถทดลองการละเล่นของเด็กโรมันโบราณในสวนโบโบลีได้อีกด้วย
“นิทรรศการนี้เป็นโอกาสพิเศษที่จะชักชวนเด็กๆ ให้มาเที่ยวพิพิธภัณฑ์” ฟาบริซีโอ เปาลุชชี่ (Fabrizio Paolucci) ภัณฑารักษ์ของนิทรรศการกล่าวไว้ “ประสบการณ์ในการชมพิพิธภัณฑ์จากกิจกรรมต่างๆ จะทำให้พวกเขารู้สึกมีส่วนร่วม กระตุ้นความอยากรู้อยากเห็น และทำให้รู้สึกว่าการเที่ยวพิพิธภัณฑ์นั้นไม่น่าเบื่อ”
นอกจากนี้ พิพิธภัณฑ์อุฟฟีซียังได้ปรับปรุงหน้าเว็บไซต์ใหม่ โดยเพิ่มเมนู UffiziKids ซึ่งรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับกิจกรรมและนิทรรศการต่างๆ พร้อมทั้งแผ่นพับให้เด็กๆ ได้ผจญภัยตามเส้นทางสำรวจที่เตรียมไว้ เพื่อค้นหาโทเท็มลับต่างๆ ที่ซ่อนอยู่ในงานศิลปะ เช่น ธีมสัตว์ประหลาด ธีมดอกไม้ หรือ ธีมฐานฉากแท่นบูชา (Predella) [1]
Photo: Lorenza Camin
การปรับตัวของพิพิธภัณฑ์เพื่อถ่ายทอดและส่งต่องานศิลปะสู่อนาคต
UffiziKids เป็นโครงการที่แสดงถึงการปรับตัวของพิพิธภัณฑ์ให้เข้าถึงและดึงดูดใจเยาวชนรุ่นใหม่มากยิ่งขึ้น โดยชูจุดเด่นของความเป็นพิพิธภัณฑ์เก่าแก่ซึ่งเต็มไปด้วยผลงานศิลปะชิ้นเอกของโลก ร่วมกับวิธีการนำเสนอที่ไม่จำกัดกรอบ
การดำเนินงานของพิพิธภัณฑ์อุฟฟีซียังแสดงให้เห็นถึงความใส่ใจของผู้ใหญ่ที่จะส่งมอบความรู้ กระตุ้นความคิด และส่งเสริมการรับรู้งานศิลปะให้กับเด็กๆ อย่างค่อยเป็นค่อยไป ทั้งนี้เพื่อส่งต่อมรดกทางวัฒนธรรมให้หลอมรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตคนรุ่นถัดไปได้อย่างแท้จริง
นอกจากอุฟฟีซี พิพิธภัณฑ์อีกหลายแห่งก็เริ่มพยายามหาวิธีสื่อสารงานศิลป์กับคนรุ่นใหม่ เช่น National Gallery ประเทศสิงคโปร์ มีการจัดกิจกรรม Amazing Race by PLAY! (Resonates With Residency) เป็นกิจกรรมเวิร์กชอปสำหรับครอบครัว ผู้เข้าร่วมกิจกรรมจะได้ผจญภัยไปยังส่วนต่างๆ ของหอศิลป์เพื่อแก้ปัญหา และค้นหาเบาะแสตามโจทย์ที่ได้รับ ในตอนท้ายพวกเขาจะมารวมตัวกันเพื่อแบ่งปันและแลกเปลี่ยนประสบการณ์ หรือที่พิพิธภัณฑ์ Louvre ประเทศฝรั่งเศส เว็บไซต์ Louvre Kids ให้ข้อมูลในรูปแบบวิดีโอและการ์ตูน เด็กๆ สามารถสำรวจคอลเลกชันศิลปะผ่านการเล่าเรื่องที่เป็นมิตรและชวนให้เพลิดเพลิน เนื้อหาเหล่านี้เด็กๆ สามารถรับชมได้ทั้งที่บ้านและระหว่างเข้าชมพิพิธภัณฑ์ และทางพิพิธภัณฑ์ยังมีแผนการที่จะจัดโครงการอื่นต่อไปอีกในอนาคต
เชิงอรรถ
[1] ฐานฉากแท่นบูชา (Predella) หมายถึง จิตรกรรมหรือประติมากรรมที่อยู่ใต้กรอบล่างของแท่นบูชา ในช่วงปลายยุคกลางและยุคเรอเนสซองส์นิยมทำเป็นภาพเล่าเรื่อง ซึ่งตามปกติรายละเอียดต่างๆ ในบริเวณนี้ มักถูกผู้ชมมองข้ามเพราะมีขนาดเล็กและอยู่ต่ำ
ที่มา
บทความ “A misura di bambino. Crescere nell’antica Roma” จาก uffizi.it (Online)
บทความ “Amazing Race by PLAY! (Resonates With Residency)” จาก nationalgallery.sg (Online)
บทความ “Child-friendly. Growing up in ancient Rome” จาก archeotravelers.com (Online)
บทความ “Storia Essere bambini nell’antica Roma” จาก focus.it (Online)
บทความ “Uffizi Gallery introduces kids’ tour guides and new identity to boost youngsters’ visits” จาก museumnext.com (Online)
บทความ “Uffizi gets down with the kids, lowering Renaissance masterpieces to children’s eye level” จาก theartnewspaper.com (Online)
ภาพยนตร์เรื่อง Inside the Uffizi, 2021
เว็บไซต์ Le Galleria Degli Uffizi (Online)
เว็บไซต์ Louvre Kids (Online)
เว็บไซต์ UffiziKids (Online)
Cover Photo : Gallerie degli Uffizi
